Cmentarze wyznaniowe

Cmentarze żydowskie:
Remu – powstał w pierwszej połowie XVI wieku powstał cmentarz żydowski Remu, mieszczący się na krakowskim Kazimierzu, w czworoboku ulic Szerokiej, Miodowej, Jakuba i Ciemnej. Na jego teren można wejść z wewnętrznego placyku przed synagogą Remu. Nazwa synagogi i cmentarza pochodzi od pierwszych liter tytułu, imienia i nazwiska rabina Mojżesza Isserlesa. Hebrajski napis nad wejściem głosi: "Stary cmentarz, miejsce spoczynku gaonów, założony kosztem kahału w roku 5311". Plac pod cmentarz żydowski został zakupiony już w 1533 r. Jednak pierwsze pochówki nastąpiły dopiero w 1551 r., kiedy podczas epidemii dżumy na wspomnianym cmentarzu przy ul. Szerokiej zabrakło miejsca na pochówek dwustu dwudziestu osób. Oficjalne otwarcie cmentarza nastąpiło w 1552 r., z tą datą zachowały się także najstarsze nagrobki. W XVI w. cmentarz zajmował niewielki obszar za synagogą. Jednak dzięki temu, że w pierwszej połowie XVII w. wszystkie parcele wchodzące w skład dzisiejszego cmentarza były już własnością Żydów, teren nekropolii można było powiększać w miarę potrzeb. Ostatecznie osiągnął on wielkość 4,5 hektara. W 1704 roku część nagrobków została przysypana ziemią w obawie przed rabunkiem przez Szwedów. Oficjalnie cmentarz został zamknięty w 1800 r. z rozkazu władz austriackich - w ramach szerszej akcji likwidacji cmentarzy w obrębie miast. Nowa nekropolia żydowska przy ul. Miodowej była jednak wielokrotnie zalewana przez Starą Wisłę, dlatego jeszcze w XIX wieku z konieczności niektóre pochowki kierowano na cmentarz Remu. Po zamknięciu cmentarz zaczął szybko niszczeć. Dopiero przełom XIX i XX w. przyniósł zainteresowanie tym miejscem ze strony artystów i badaczy kultury żydowskiej. Rozpoczęto prace konserwatorskie, odnowiono niektóre pomniki - głównie osób zasłużonych, a te, które zaginęły lub za takowe je uważano, zastąpiono nowymi płytami, umieszczając na nich znane z literatury lub archiwaliów inskrypcje. Druga wojna światowa przyniosła nekropolii falę dewastacji. Hitlerowcy porozbijali lub poprzewracali większość nagrobków. Wśród tych, które ocalały z owego pogromu, znalazł się pomnik na grobie rabina Mojżesza Isserlesa Remu. Legenda głosi, że Niemiec, który chciał zniszczyć jego pomnik, padł na ziemię bez zmysłów. Teren cmentarza wykorzystywany był ponadto przez pewien czas jako wysypisko śmieci. Jednak zniszczenia te nie oznaczały końca cmentarza. Kiedy w 1959 r. trwały prace konserwatorskie bożnicy Remu, przeprowadzono również badania archeologiczne na terenie nekropolii. Odkryto wówczas pod warstwą ziemi i gruzu ponad siedemset nagrobków. Mniej zniszczone stele i sarkofagi zostały ponownie ustawione, a z potrzaskanych fragmentów, które nie nadawały się do rekonstrukcji, utworzono dwudziestometrową mozaikę na wewnętrznej stronie muru cmentarnego (od ul. Szerokiej). W 1988 r. rozpoczęły się sukcesywne prace konserwatorskie przy finansowym wsparciu Wydziału Ochrony Zabytków Urzędu miasta Krakowa.

Cmentarz nie ma wyznaczonych alejek między kwaterami. W południowo-wschodniej części nekropolii znajduje się pagórek o wysokości około 4,5 metra; wg jednej z teorii chowano tam ubogich. Większość macew nie znajduje się na swym właściwym miejscu. Chyba najczęściej odwiedzanym miejscem jest kilka grobów, zlokalizowanych na tyłach synagogi i ogrodzonych barierką. Są to groby Mojżesza Isserlesa Remu i jego rodziny. Miejsce ostatniego spoczynku znalazło tu także wielu rabinów, uczonych, osób zasłużonych dla miejscowej społeczności żydowskiej.

Cmentarz przy ul. Miodowej jest jedną z niewielu wciąż czynnych nekropolii wyznania mojżeszowego w Polsce. Cmentarz powstał w 1800 roku i do czasu wybuchu II wojny światowej zajmował powierzchnię 22 hektarów. Już w okresie międzywojennym teren nekropolii został niemal całkowicie wykorzystany. Nekropolia przy ul. Miodowej została poważnie zniszczona podczas II wojny światowej. Dziś na powierzchni 19 hektarów znajduje się około siedmiu tysięcy nagrobków, najstarsze z nich pochodzą z lat czterdziestych XIX wieku. Znajdziemy tu także wiele symbolicznych grobów ofiar Holocaustu, wzniesionych przez rodziny w latach powojennych. Większość pomników wykonano z piaskowca, z napisami w językach hebrajskim, polskim i niemieckim. Po lewej stronie znajduje się budynek domu przedpogrzebowego, zaprojektowanego pod koniec XIX wieku przez Władysława Kleinberga. Dom został oddany do użytku w czerwcu 1903 roku. Naprzeciw domu przedpogrzebowego wzniesiono pomnik poświęcony pamięci ofiar Holocaustu. Miejsce spoczynku wielu wybitnych i zasłużonych osób, wśród których wymienić należy Jakuba Drobnera, lekarza i uczestnika powstania 1863 r.
Cmentarz przy ul. Abrahama (w Podgórzu) - w 1932 roku, wobec zapełnienia cmentarza przy ul. Miodowej, gmina żydowska w Krakowie założyła nową nekropolię w pobliskiej Woli Duchackiej, przy obecnej ul. Abrahama.
Cmentarz przy ul. Jerozolimskiej 25 (w Podgórzu) - założony w 1889 r. jako miejsce pochówku członków żydowskiej gminy wyznaniowej w Podgórzu.
Los tych dwóch ostatnich nekropolii był tragiczny - w czasie wojny na ich terenie Niemcy zbudowali obóz zagłady w Płaszowie, który był miejscem pierwszej zbiorowej egzekucji podczas okupacji. W dniu 10 września 1939 r. pod murem cmentarza rozstrzelano 13 krakowian.. Do dziś po tych cmentarzach pozostało jedynie kilkanaście podstaw grobowców i jeden ocalały nagrobek, należący do zmarłego w 1932 roku Chaima Jakuba Abrahamera, syna Izaaka Meira. W 2003 roku na cmentarzu ustawiono rekonstrukcję jednej z macew. W pobliżu można odnaleźć fundamenty domu przedpogrzebowego. W ostatnich latach nekropolia została uporządkowana.


Cmentarz kalwiński w Łuczanowicach: Od końca XVI do połowy XIX wieku wieś Łuczanowice należała do rodziny Żeleńskich - arian, którzy przyjęli następnie wyznanie kalwińskie. Cmentarz założył Marcjan Żeleński. Przeniósł on w 1787 roku trumny członków rodu żeleńskich, które dotąd były umieszczone w krypcie pod kaplicą w zespole dworskim w Łuczanowicach do kopca cmentarnego, który został ustawiony w centrum cmentarza. Na kamiennym obelisku, który wieńczy kopiec znajduje się informacja: Żeleńskich popioły spoczywają pod tą mogiłą”. Rodowy charakter pomnika podkreśla herb Ciołek. W XIX wieku na cmentarzu zostały pochowane osoby związane z Rodziną Żeleńskich: hr. Ludwik Dębicki (ojciec), hr. Ludwik Dębicki (syn), Joanna Aramowna, Zofia i Karolina Różycka. W 1939r. cmentarz został przekazany Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Krakowie przez ówczesnych właścicieli Łuczanowic-Mycielskich. Udało się go odnowić w latach 90-tych.